Pek çoğumuz zaman zaman hayatımızla ilgili aldığımız kararların ne gibi sonuçlar doğuracağı ve hayatımızı nasıl etkileyeceği konusunda çok da gerçekçi olmayan beklentilerle yola çıkarız. “Niçin bu yolu seçtim?” gibi sorular sorarak geldiğimiz yola dönüp bakmak yararlı olsa da “Niçin bu yolu seçeyim?” gibi sorularla önümüzdeki yolu gözden geçirmek çok daha önemlidir.
Bundan yedi yıl önce doktora başvurularımı yaparken “Niçin bu yolu seçeyim?” sorusu, biraz da yol gösterici bir rehber eksikliği nedeniyle, çok açık cevap veremediğim bir soru olmasına rağmen doktora yapma konusunda kararlıydım. Cevapların birçoğunu zaman içerisinde olumlu ve olumsuz tecrübelerimle bulacaktım. Şimdi “Bir doktora programına nasıl girebilirim?” sorusu ile yanıma gelenlere “Bana neden doktora yapmak istediğini söyle, sana nasıl olacağını söyleyeyim” diye cevap vermem, belki de bu yola girmek isteyenlerin olumsuz tecrübelerini minimuma indirmek istememden. Çünkü baştan söyleyeyim ki, doktora eğitimi herkes için değildir. Herkesin seçmediği bu yolu seçerken, yolculuk boyunca yaşayacağınız zorlukların ve keyiflerin farkında olmanız için bu yazıyı sizlerle paylaşmak istedim.
Doktora yapmak
Uluslararası literatürde Ph.D (doctor of philosophy) olarak tanımlanan doktora derecesi, en yüksek seviyeli akademik derecedir. Herhangi bir bilim dalında lisans veya yüksek lisans eğitiminden sonra gelen ve 4-6 yıllık bir süreyi kapsayan doktora programı, o bilim dalına ait belirli bir alanda uzmanlaşma, yapılan araştırmalarla bu alanda mevcut bilgilerin gelişmesine katkıda bulunma ve sağlanan katkıyı bilimsel bir eserle (doktora tezi) sunma sürecinin tamamıdır. Akademik açıdan doktora unvanı belirli bir alanda bilimsel yeterlilik derecesi olup kişinin yüksek eğitim kurumlarında eğitimci olabilme statüsünü ifade eder. Doktora derecesi uluslararası itibar taşıyan bir bilimsel unvan olarak başka ülkeler ve üniversitelerce de tanınır ve geçerlidir. Doktora derecesini başarıyla tamamlamış kişi “doktor” unvanını alır ve alanında yaptığı çalışmalara devam ederek doçentlik ve profesörlük gibi akademik unvanlara da sahip olabilir.
Doktora eğitimi uzun çalışma ve yoğun entelektüel çaba gerektirir. Doktora derecesi için teorik eğitim yanında bir öğretim elemanı gözetiminde belirli bir konu üzerinde yapılan bilimsel çalışmaların tez olarak yazılı sunumu gerekmektedir. Teorik eğitim genellikle doktoranın ilk yıllarında tamamlanır ve daha sonra bilimsel araştırmalara yoğunlaşılan süreç başlar. Doktora öğrencileri programın 2-5. yılları arasında ‘doktora yeterlilik’ olarak bilinen hem teorik hem de bilimsel araştırmalar sırasında kazanılan entelektüel ve yaratıcı bilgiyi ölçen bir sınavın ardından “doktor adayı” olarak tanımlanırlar. Doktoranın başarıyla tamamlanabilmesi için öğrencinin araştırmasını tez olarak bir eser haline getirmesi ve ilgili fakülte elemanlarının huzurunda başarıyla savunabilmesi gerekmektedir.
Daha sonra…
Bir alanda uzmanlaşmak için doktora öğrencisin, o alandaki mevcut literatürü detayları ile araştırması ve çalışılan konu ile ilgili yazılmış tüm yayınları okuması beklenir. Bilimsel bir disiplin hakkında genel bir bilgiye sahip olabilmek için ders kitaplarından başlanabilir. Sonrasında, alanda uzman bilim adamlarınca yayınlanan bilimsel araştırma sonuçlarının rapor edildiği bilimsel dergiler ve makalelere hakimiyet kazanılmalıdır.
Doktoranın özü olarak nitelendirebileceğimiz, onu diğer akademik çalışmalardan ayıran esas unsur “araştırma” dır. Doktora eğitiminde ulaşılması gereken hedefler bağımsız araştırma yapmak, araştırma metodolojisi ve yeterliliği edinmek, olayları deney ve/veya gözleme dayalı yorumlamak, geniş ve derin bir bakış açısı ile kavramak, eleştirme ve çözümleme maksatlı görüş bildirmek, bilime yenilik getirmek, yeni yaklaşımlar, yeni algoritmalar, yeni ilkeler ve yeni mekanizmalar geliştirmek, entelektüel düzeyde bilgi üretmek, yeni sentezlere ulaşmak için gerekli adımları belirlemek, yeni teknolojilere uyum sağlayabilecek bilgi ve becerileri kazanmak, bir araştırmayı bağımsız planlayacak, yürütecek ve sonuçlandıracak düzeyde tecrübe edinmek, öğretme yeteneklerini geliştirmek şeklinde sıralanabilir.
Karar vermelisiniz…
Bir doktora programına devam etmek için karar verme sürecinde iseniz, aşağıdaki sorular, tercihlerinizi ve doktora eğitiminde ve sonrasında başarılı olmanızı sağlayacak yeteneklerinizi değerlendirmenizde size yardımcı olabilir.
Araştırma eksenli bir kariyer istiyor musunuz? Doktora eğitimi yıllarınızı vereceğiniz uzun, sabır gerektiren, stresli, zorlu, yorucu ve belirsizliklerle dolu bir süreç olduğunu biliyor musunuz? Böyle bir sürece girmek için yeterince kararlı ve azimli olduğunuza inanıyor musunuz? Bu kararı vermeden önce uzun vadeli hedeflerinizi dikkatlice düşünmelisiniz. Doktora araştırmacı yetiştiren bir program olduğu için, araştırmacı pozisyonunun sizin için uzun vadeli bir hedef olup olmadığını kendinize sormalısınız. Gerçekten sevmedikçe bu zorlu süreci tamamlamak oldukça zor olabilir.
Akademik bir pozisyon istiyor musunuz?
Cevabınız evet ise doktora akademik bir pozisyon için ön şart. Üniversiteler fakülte üyelerinin doktora derecesine sahip olmalarını ve araştırma faaliyetleri ile meşgul olmalarını tercih ederler. Çünkü, fakülte kadrosunun ileri seviyedeki dersleri öğretmek için yeterli uzmanlığa sahip olmasını ve seçtikleri alandaki yeniliklere ve değişimlere ayak uydurmasını isterler.
İş yaşamı ile doktora eğitimi arasında kararsız mısınız?
İş bulamadığınız için ya da iş bulmanızı kolaylaştıracağını düşündüğünüz için doktora yapmayı düşünüyorsanız doktoranın iş yaşamına alternatif olmadığını, iş olanaklarınızı artırabileceği gibi sınırlayabileceği de aklınızda bulunsun. Doktora derecesi bazı endüstriyel firmaların belirli departmanlarında, danışmanlık veya eğitim projelerinde rol almayı kolaylaştırabilir. Ancak, birçok pozisyon için doktora derecesi sahip olmak değil, tecrübe sahibi olmak önemlidir.
Doktora yapmak istediğiniz alan sizi heyecanlandırıyor mu?
Bu alanda okumak, araştırma yapmak, zihin yormak istiyor musunuz? Bu alanda yeterli birikiminiz var mı? İlgili dersleri aldınız mı? İlgili akademik yayınları takip ediyor musunuz? Daha önce bu alanda araştırma yapma imkânınız oldu mu?
Hayatınızın 4-6 senesini ağır bir çalışma maratonuna adamaya hazır mısınız? Bir takım sosyal faaliyetlerinizi azaltmaya veya ertelemeye hazır mısınız?
Aile kurma, çocuk sahibi olma gibi özel hayatınızla ilgili bazı planları ertelemeniz gerekebilir, buna hazır mısınız?
Zihinsel yönünüz kuvvetli mi? Soyut düşünmek, gözlemlemek, problem çözmek, bilgiyi analiz etmek, okumak, yorumlamak hoşunuza giden aktiviteler mi?
Yaratıcı mısınız?
Meraklı mısınız?
İdealist misiniz?
Öğrenmek, öğretmek, yeni nesillerin yetişmesine katkıda bulunmak; bilime, topluma ve insanlığa katkıda bulunmak idealleriniz arasında mı? Doktora öncesi ve sonrası hayatınızda en iyilerle rekabet halinde olmayı göze alıyor musunuz? Unutmayın ki doktora sonrasında sizin gibi doktor unvanı almış insanlardan oluşan bilim camiasında söz sahibi olmak için size saygınlık kazandıracak çalışmalara imza atmanız gerekecek.
Farkında mısınız?
Doktoranın lisans ve master eğitiminin bir devamı olmadığının, bağımsız araştırma yapma yeteneklerinizi geliştirmenizin beklendiği tam zamanlı bir iş olduğunun farkında mısınız? Bireysel çalışmak hoşunuza gider mi? Özgürlük alanınızın geniş olmasını ister misiniz? İşe geliş-gidiş saatleri, çalışmak istediğiniz alan, yapacağınız projeler. Tümünü siz seçmek ister misiniz? Yalnız geçireceğiniz saatlerde istediğiniz konuda kendi başınıza araştırma yapmak, çalışmak hoşunuza gider mi? Lisans ve yüksek lisans eğitimi ile karşılaştırıldığında, doktora eğitimi daha çok birey eksenlidir. Bireysel çalışmak, kendi hedeflerinizi belirleme, günlük programınızı düzenleme ve çalışmaları takip etme hususlarında özgür olmak, yapacağınız araştırmalara yön vermek hoşunuza gider mi? Öte yandan bireysel ve özgür hareket etmenin getirdiği sorumlulukları yüklenmeye hazır mısınız? Hiçbir teşvik olmadan bir hedefe doğru ilerleyecek kadar kendi kendinizi motive edebilir misiniz? Cevapları kimsenin bilmediği bir dünyanın içine girmek, sorunun bile tam olarak tanımlanmadığı bir durumda yeni yollar kullanarak cevapları araştırma konusunda kendinizi istekli ve yetenekli görüyor musunuz?
Birkaç uyarı!
Doktora derecesinin bir diploma sahibi olmaktan çok daha fazlası olduğunu unutmayın. Bir diploma ve unvan sahibi olmak, ailenizin ve çevrenizin sizinle gurur duymasını sağlamak gibi nedenler, göstermeniz gereken efor için sizi motive etmeye yetmeyecektir. Uzun saatler boyunca çalışmaya, hayal kırıklıkları ile karşılaşmaya ve zihinsel kabiliyetlerinizi zorlamaya hazır olmalısınız. Kendinizi uzun vadede bir akademisyen/araştırmacı olmaya adamadıkça, karşılaştığınız zorluklar sizi yıpratabilir ve sonuca ulaşmadan yarı yolda bırakabilir. Nitekim doktora programında devam ettikçe yokuş dikleşecek ve üzerinizdeki baskı artacaktır. Ne yazık ki beklentileri karşılayamadığınız takdirde programa devam etmeniz de mümkün olmayabilir.
Hedefleriniz arasında çok para kazanmak varsa akademisyenliğin zenginliğe giden bir yol olmadığını ve ancak içten gelen bir araştırma tutkusu ile severek yapacağınıza inandığınız takdirde tercih etmeniz gerektiğini aklınızda bulundurun.
İyi haber!
Bütün bu uyarıların ardından söylemeliyim ki, doktorasını tamamlamış biri olarak kazandığım doktor unvanından ve yaptığım çalışmalar ile bilim ve insanlığa sağladığım katkıdan gurur duyuyorum. Yetenekli ve idealist olduğunuza inanıyorsanız akademik kariyer bir başka mesleğin getiremeyeceği eşsiz ödüller getirebilir. Kavraya bileceğiniz ötesinde fikirlere ulaşacak, bu sayede bakış açınızın ve entelektüel yeteneklerinizin sınırlarının genişlediğini göreceksiniz. Çözülemeyen problemlere ürettiğiniz çözümlerle, ortaya çıkardığınız bilinmeyen gerçeklerle, araştırmanın ve keşfetmenin hazzını duyacak, insanlığın geleceğini olumlu yönde etkileyecek ve değiştirecek yeniliklere imza atacaksınız.
Yukarıdaki sorulara cevabınız evet ise ve herhangi bir alanda öğrenme isteği ve yeniliklere önayak olma heyecanı taşıyorsanız, geleceğin başarılı akademisyenlerinden biri olabilirsiniz. Fedakârlık, adanmışlık, idealistlik ve tutku isteyen bu zorlu bir süreci başarıyla tamamlamanız ve beraberinde gelecek olan insanlık adına nice güzelliklere imza atmanız dileğiyle.